Leseprobe

37 Beroemd en tegelijk onbekend: het gold voor Jacob Böhme in de eeuwen na zijn dood. Hij was beroemd vanwege zijn reputatie als mystieke schoenlapper en geestdrijver, maar bleef desondanks praktisch onbe- kend als een denker die een complexe filosofie had ontwikkeld. Dit deel is gewijd aan negen begrippen die samen een korte filosofische en historische inleiding willen bieden tot de gedachtewereld van Böhme. Met deze begrippen – Schepping, Natuur, Kosmos, Duis- ternis, Zondeval, Licht, Wedergeboorte, Verbeelding en Vrijheid – is het mogelijk wegwijs te worden in Böhme’s filosofie. Zeven ervan werden oorspronke- lijk geschreven voor de eerste grote tentoonstelling over Böhme die door de Staatliche Kunstsamm­ lungen Dresden in 2017 werd gepresenteerd. Deze zeven begrippen werden ook opgenomen in de bege- leidende catalogus. We hebben enkele van hen uit- gebreid, ze hier in een nieuwe volgorde geplaatst en er nog twee andere aan toegevoegd: Zondeval en Verbeelding. Onze aanpak is er op gericht de lezer vertrouwd te maken met de voornaamste elementen van Böh- me’s filosofische wereldbeeld. Ieder begrip staat op zichzelf, maar bouwt ook voort op de andere, van Schepping tot Vrijheid. Deze opeenvolging van begrippen geeft aan dat Böhme’s filosofie een inte- graal geheel is, waarbij zijn visie op natuurlijke pro- cessen en de opbouw van het heelal ten diepste ver- weven zijn met zijn idee van het Goddelijke en zijn overtuiging dat de mens zich kan vernieuwen. In deze huidige versie benadrukken we echter ook twee aspecten in het bijzonder: ten eerste, Böhme’s idee van de Schepping als uitgangspunt van zijn begrip van de Natuur en de Kosmos; ten tweede, de positie van de mens in de wereld, heen en weer geslingerd als hij wordt tussen de gevolgen van de Zondeval en de mogelijkheid terug te keren tot God. De volgorde van de begrippen zoals ze hier worden gepresenteerd houdt rekening met Böhme’s bijdrage aan een beter begrip van de rol die de duis- ternis, het kwaad en de Zondeval spelen in de Schep- ping, maar benadrukt tegelijkertijd zijn overtuiging dat mensen nog steeds het ‘licht’ kunnen herwinnen wanneer ze handelen volgens de eigen vrije wil ter- wijl zij zich een toekomstige verzoening voorstellen. De hierna volgende teksten zijn de vrucht van een intensieve gedachtewisseling tussen de twee auteurs Lucinda Martin en Cecilia Muratori, en zijn gebaseerd op hun gezamenlijke inzichten in Böhme’s filosofie. De begrippen die door Cecilia Muratori werden toegelicht – Natuur, Duisternis, Zondeval, Licht, en Kosmos – gaan uit van een historisch / filo- sofisch perspectief waarbij de analyse van de filoso- fische verbanden op de voorgrond staat. Deze bena- dering dient tot een beter begrip van de onderlinge samenhang, de filosofische betekenis en ook de ori- ginele elementen in Böhme’s denken. Lucinda Martin richtte zich op de aspecten van Böhme’s filosofie die het best belicht kunnen worden tegen hun religieuze en culturele achtergrond. De thema’s Schepping, Wedergeboorte, Verbeelding en Vrijheid hebben een opmerkelijk intellectueel Nachleben gehad, en de bij- dragen vanMartin laten niet alleen zien hoe Böhme’s begrippen gereconstrueerd kunnen worden, maar ook waarom ze in de loop der tijd door anderen overgenomen werden. Böhme is een van de meest invloedrijke Duitse denkers aller tijden, en zijn ideeën vonden internationaal weerklank in literatuur, filosofie, reli- gie en kunst. Zijn nalatenschap doet zich zelfs nu nog gelden. En toch is hij nog vrij onbekend buiten de kringen van specialisten. Dit deel nodigt de lezer uit om de gedachtewereld van Böhme te leren kennen en begrijpen aan de hand van de voornaamste ideeën uit zijn filosofisch denkkader.1