Leseprobe

10  Een van Jacob Böhme’s meest fundamentele ideeën is dat alles wat bestaat voortkomt uit een interactie tussen tegendelen: uit het spanningsveld tussen duis- ternis en licht, leven en dood, warm en koud, man- nelijk en vrouwelijk. Volgens Böhme komt zelfs God voort uit tegenstelling. Met een verwijzing naar het bijbelboek Genesis beschrijft hij hoe er ‘duisternis was over de baaierd’, tot het Opperwezen ontwaakte en verkondigde: ‘Er zij licht’ (p. 39, Afb. 1). Dit mo­ ment van Licht in de Duisternis zorgde ervoor dat alle leven op aarde kon ontstaan. Hoewel het voor Böhme de polariteit is die het leven zijn dynamiek geeft, gaat veel van zijn werk er juist over hoe ver- schillen overbrugd kunnen worden om zo tot een harmonieus geheel te komen. Böhme leefde in een turbulente tijd waarin het traditionele op de Bijbel gebaseerde wereldbeeld begon te wankelen. Als auto- didact die niet kon bogen op een universitaire oplei- ding en die een deel van zijn leven de kost verdiende als schoenmaker, wilde hij wetenschap en religie samenbrengen in één samenhangend systeem. Hij was ervan overtuigd dat de wetenschappelijke ont- dekkingen van zijn tijd niet in tegenspraak waren met de Bijbel. Hij geloofde dat het alleen maar een kwes- tie was om met de juiste verklaringen te komen om de relatie tussen God en de natuur te kunnen begrij- C l au d i a B r i n k · Lu c i n d a Ma r t i n · C e c i l i a Mu r a t o r i INLEIDING pen. Om deze relatie goed te beschrijven bediende Böhme zich van een taal die rijk was aan beelden en een groot aantal nieuwe woorden bevatte; dat deed hij vanaf zijn eerste werk Aurora (1612) tot en met het laatste van zijn bijna dertig werken tellende oeuvre. Böhme’s werken vormden een bron van inspi- ratie voor veel schrijvers, kunstenaars en filosofen uit latere generaties. Opmerkelijk genoeg vonden zijn ideeën de meeste weerklank in tijden van omwente- ling of crisis. Tijdens de Engelse Burgeroorlog waren Böhme’s vertaalde werken een belangrijke stimulans voor politieke en religieuze vernieuwing. Tijdens de Vroege Verlichting droegen zijn werken er toe bij dat het debat over de rol van vrouwen en minderheden in de samenleving aangezwengeld werd. En gedu- rende de Eerste Wereldoorlog werkten kunstenaars Böhme’s idee van universele harmonie uit in hun kunst. Böhme genoot vooral veel aanzien in Neder- land, Groot-Brittannië en de Verenigde Staten: in zijn vaderland Duitsland was hij alleen in bepaalde kringen bekend. Paradoxaal genoeg is Böhme’s faam buiten Duitsland een rechtstreeks gevolg van de onderwaardering in zijn eigen land. Toen de kerke- lijke autoriteiten vernamen waar de schoenmaker uit Görlitz zich mee bezig hield, nam de gemeenteraad het handschrift van Aurora in beslag en werd het