Leseprobe

11  Böhme in 1613 verboden ooit nog te schrijven. Böhme gaf enige tijd gehoor aan dit bevel, maar bij het uit- breken van de Dertigjarige Oorlog nam hij de pen toch weer ter hand. Vanaf die tijd circuleerden Böh- me’s vele werken in afschrift onder zijn volgelingen; slechts één ervan werd tijdens zijn leven in druk uit- gebracht. Aanhangers van Böhme die vanwege hun geloofsovertuiging uit Duitsland moesten vluchten namen zijn handschriften mee naar de Nederlandse Republiek, waar een veel grotere mate van vrijheid van godsdienst en vrijheid van de pers heerste. Böh- me’s werken werden voor het eerst – in het Neder- lands – gedrukt in Amsterdam, waar in 1682 ook de eerste volledige editie van zijn verzamelde werken uit werd gebracht. Al gauw kwamen er vertalingen in het Engels, Latijn en later in het Frans en in andere talen. Uiteindelijk vonden Böhme’s geschriften weer hun weg naar Duitsland via clandestiene netwerken. Pas in de achttiende eeuw verscheen er een volledige uitgave van zijn werken in zijn geboorteland, waar- mee de herontdekking van Böhme werd ingeluid, vooral door de vroege Romantische kustenaars en de schrijvers en filosofen van het Duitse idealisme. Vanuit hedendaags perspectief blijken Böhme’s opvattingen verrassend actueel – dat geldt zowel voor zijn pleidooi voor een vreedzaam naast elkaar bestaan van godsdiensten en een respectvolle omgang met de natuur als voor zijn afwijzing van oorlog en geweld. Vooral zijn oproep dat mensen zich bewust moeten zijn van hun eigen vrije wil en verantwoordelijk dienen te handelen kan een belang- rijke stimulans zijn voor het maatschappelijk debat. De grote weerklank die de tentoonstelling ‘ALLES IN ALLEM’ in Dresden in 2017 vond maakt duidelijk dat de vragen die door Böhme werden opgeworpen nog steeds een snaar raken. In 2019–2020 wordt Böhme’s mystieke filosofie daarom ook buiten Duits- land gepresenteerd aan de hand van een reeks ver- dere tentoonstellingen en workshops. Om te begin- nen in de kathedraal van Coventry, een stad die wereldwijd bekend staat vanwege haar grote inzet voor vrede en verzoening, vervolgens in Amsterdam, waar dankzij het beleid van godsdienstvrijheid Böh- me’s werken voor het eerst konden worden gedrukt en verspreid, en daarna in Wrocław, waar sinds de Tweede Wereldoorlog vele van zijn brieven en hand- schriften zijn ondergebracht. Door Böhme voor het voetlicht te brengen beogen we tegelijkertijd een internationale en interdisciplinaire discussie over de relevantie van zijn ideeën op gang te brengen.