Leseprobe

24 Mi t a r z e c z y w i s t o ś ć niebieskie – błyszczące oczy przypominające okna świątyni Salomona, krótka cienka broda, łagodna i delikatna mowa, skromna gestykulacja, powściągli­ wość w słowach, pokora stąpania po ścieżce ducho­ wej, cierpliwość w cierpieniu, potulność w sercu”. 2 Istnieje wiele innych portretów Böhmego. Omówiony powyżej portret pośmiertny ma na celu przedstawienie naturalistyczne, natomiast portrety Böhmego wykonane za jego życia służyły innym celom. Artystom okresu nowożytnego mniej zale­ żało na realistycznym oddaniu malowanych obiek­ tów niż na retorycznych stwierdzeniach. Portret nie miał być jedynie podobizną, ale miał świadczyć o charakterze osoby, często wskazując na szersze kwestie religijne, społeczne czy polityczne. Portrety Böhmego (podobnie jak teksty na jego temat) wahają się od ostrej krytyki do niemalże kultu. Możemy za­ pytać: kim zatem był tak naprawdę Böhme? Czego możemy się o nim dowiedzieć z jego portretów? BÖHME JAKO SZEWC- P I SARZ Böhme spędził większość swojego życia w Görlitz. Przedstawiony na miedziorycie widok miasta (ilustr. 3) może wydawać się banalny, ale ujawnia coś na temat ówczesnej mentalności. Takie widoki miast „z lotu ptaka” były bardzo popularne w czasach Böhmego, jednak zobaczenie takiego widoku było niemożliwe. Nie było samolotów ani drapaczy chmur. Możemy to nazwać widokiem z lotu ptaka, ale w rze­ czywistości był to widok z perspektywy Boga. Ludzie wyobrażali sobie, jak rzeczy wyglądają z nieba. Wiedza o świecie przyrody rozwinęła się znacznie w czasach Böhmego, jednak religia nadal stanowiła najważniejszy dyskurs i cała nowa wiedza musiała być w zgodzie z istniejącym światopoglądem w dużej mierze czerpiącym z Biblii. Gdy dokony­ wano nowych odkryć na temat ruchów gwiazd, we­ wnętrznego działania ludzkiego ciała czy interakcji pierwiastków chemicznych, współcześni szukali wy­ jaśnień tych zjawiskwPiśmie Świętym. Zdecydowana większość opublikowanych książek dotyczyła w ten czy inny sposób religii, a argumenty wyznaniowe zdominowały dyskusje publiczne. Zrozumiałe jest zatem, że większość portretów Böhmego przedsta­ wiała argumenty religijne. Większość naszej wiedzy o życiu Böhmego pochodzi z biografii autorstwa Abrahama von Franckenberga, jego przyjaciela. Ponieważ Francken­ berg był zwolennikiem Böhmego, w niektórych przypadkach trudno rozpoznać, co było faktem, a w co wkradła się licentia poetica . Zanim Francken­ berg napisał tę biografię, wielu czytelników Böhmego zaczęło postrzegać go nie tylko jako wielkiego pisa­ rza i myśliciela, ale także jako proroka. Prawdo­ podobnie też osoby z kręgów teozoficznych groma­ dzące się, aby czytać pisma Böhmego, zaczęły dzielić się historiami o Böhmem i jego legendarność rosła w siłę. Niezależnie od źródeł Franckenberg przedsta­ 3 Widok na miasto Görlitz nad Nysą [w:] Matthäus Merian, Topographia Superioris Saxoniae , Frankfurt a.M. 1650 (wyd. 1), miedzioryt, akwa­ forta, Kupferstich-Kabinett, Staatliche Kunstsamm­ lungen Dresden, nr inw. A 130588