Leseprobe

121 J a c o b B ö hme a Po l s k a z 1651 r. projekt ten ostatecznie ukształtował na­ ukowe rozumienie życia opisywanego filozofa teozo­ ficznego. 10 Co ciekawe, przy tym przedsięwzięciu wydawniczym prawdopodobnie brał udział również Johannes Scheffler. Odkrywając tę pomijaną historię recepcji Böhmego w Polsce, nie tylko lepiej rozu­ miemy jej okoliczności, ale też dajemy polskim uczo­ nym i czytelnikom dodatkowy bodziec do ponow­ nego rozważenia miejsca Böhmego w religijnej, in­ telektualnej i kulturowej historii nowożytnej Polski. ZWIĄZK I BÖHMEGO Z RZECZPOSPOL I TĄ OBOJGA NARODÓW Możliwe, że Böhme miał wcześnie liczne kontakty z Polską i jej mieszkańcami. Urodzony w 1575 r. na Górnych Łużycach w Alt Seidenberg (dzisiejszy Stary Zawidów), małej wiosce położonej na szlaku handlowym w pobliżu granicy z Czechami praw­ dopodobnie od najmłodszych lat miał styczność z polskimi kupcami i podróżnikami. Pod koniec XVI wieku, jako czeladnik szewski, Böhme prawdo­ podobnie zawędrował w głąb ziem Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Później, już jako mistrz szewski prowadzący działalność w ówczesnym Görlitz, Böhme mieszkał i pracował bezpośrednio przy Via Regia, najważniejszym szlaku handlowym Europy. Oznaczało to dalsze możliwości kontaktu z polskimi kupcami, podróżnikami, pielgrzymami i – oczywi­ ście – klientami. Choć takie scenariusze mają charakter czysto spekulacyjny, to tkwi w nich pewne prawdopodo­ bieństwo. Gdy jednak spojrzymy na bardziej zna­ czący okres życia Böhmego (a mianowicie okres, w którym stworzył główne dzieła w swoim teozoficz­ nym dorobku), nabierzemy większej pewności. Szybko okaże się bowiem, iż Polska odegrała istotną rolę nie tylko w zakresie czytania i rozpowszechnia­ nia dzieł Böhmego, ale także stanowiła dla niego źró­ dło inspiracji. Najbardziej znaczącą postacią w tym względzie był niewątpliwie wędrowny lekarz Baltha­ sar Walther – człowiek, który był jednocześnie uczniem, przyjacielem i mentorem Böhmego. 11 Ojciec Walthera był luterańskim pastorem z Lieg­ nitz (dzisiejsza Legnica) na Dolnym Śląsku, zaś sam Walther urodził się w Fraustadt (dzisiejsza Wschowa), polskim mieście z przywilejami królew­ skimi na granicy Śląska. Walther uczył się wmiejsco­ wej szkole łacińskiej, mówił biegle po niemiecku i po polsku. Pod koniec maja 1597 r. towarzyszył udają­ cemu się z Warszawy do Wysokiej Porty Imperium Osmańskiego w Konstantynopolu polskiemu orsza­ kowi dyplomatycznemu, któremu przewodził słynny mąż stanu Stanisław Golski (zm. 1612 r.). W czasie podróży orszak zatrzymał się na dworze niesławnego hospodara Wołoszczyzny Michała Walecznego (1558–1601) w Târgoviște, gdzie Walther nabył hagio­ graficzny rękopis zawierający relację o wyczynach Michała. Kanclerz dworski przełożył rękopis na język polski, następnie na podstawie wersji polskiej stworzył łacińską, wydrukowaną później w Görlitz w 1599 r. 12 Wydaje się, że po ukończeniu studiówme­ dycznych na Uniwersytecie Viadrina we Frankfurcie nad Odrą Walther po raz pierwszy zetknął się z Böhmemw Görlitz około 1617 lub 1618 r. 13 Wkrótce potem zadał filozofowi czterdzieści pytań dotyczą­ cych natury duszy, na które Böhme odpowiedział w słynnej rozprawie Vierzig Fragen von der Seelen Urstand („Czterdzieści pytań o duszę”, ok. 1620). Walther stał się później ważnym propagatorem pism Böhmego w północnych Niemczech oraz w innych regionach. Daje on zatem konkretny przykład, jak człowiek urodzony w Polsce i mówiący po polsku, choć z pochodzenia Niemiec, wywarł decydujący wpływ zarówno na treść, jak i odbiór teozoficznego dzieła Böhmego.