16 T17 zadas da la baselgia. Perquai ha il nov artitgel da scola en la Constituziun federala da 1874 er promovì la libertad da religiun e la toleranza. El ha obligà ils chantuns da porscher ina instrucziun che pudeva vegnir frequentada da tuttas e tuts «senza pregiudicaziun da la libertad da cretta e da conscienza». Auters progress èn vegnids cuntanschids gia pli baud tras leschas federalas. Uschia ha l’Assamblea federala abolì l’onn 1851 las regulaziuns chantunalas che difficultavan la maridaglia tranter spus da differentas confessiuns. La Constituziun federala da 1874 ha lura realisà la lètg civila ed il dretg da divorzi. L’exclusiun da las gidieuas e dals gidieus svizzers da tut ils dretgs menziunads era ina da las flaivlezzas las pli grondas da la Constituziun federala da 1848. En l’Argovia, nua che bundant 4216 gidieuas e gidieus vivevan quella giada, è l’egualitad dals dretgs vegnida refusada l’onn 1862 cun ina gronda maioritad. Il pledader principal dal moviment antisemitic «Mannlisturm» era a medem temp a la testa da l’Associaziun da Pius, denominada tenor il Papa. Ils princips programmatics dal cumbat cunter l’emancipaziun gidieua sa clamavan: «Ils gidieus na van betg a prà cun nus sco conburgais e sco confederads. Istoricamain è la Svizra ina patria dals cristians.» Suenter che la Confederaziun aveva disponì l’onn 1863 l’egualitad politica dals gidieus da l’Argovia, era ella dumandada da realisar tala er sezza. Il schaner 1866 hai dà ina votaziun davart l’emprima revisiun parziala da la Constituziun federala. Entant che la libertad da domicil e l’egualitad giuridica dals gidieus han chattà ina maioritad, è la libertad da cretta e da cultus vegnida refusada per pauc. En la Svizra Centrala han 80 pertschient dals votants ditg Na. Uschia è la libertad da la religiun gidieua daventada in tema-clav en la debatta successiva davart la revisiun totala da la Constituziun federala. In cusseglier dals chantuns da l’Uri la cumbatteva cun ina formulaziun ordvart moderna: «Duai la Svizra esser in stadi cristian u in stadi cosmopolit?» Ils 19 d’avrigl 1874 èn dus terzs dals umens – cun ina participaziun a la votaziun dad 82 pertschient – s’exprimids a favur d’in stadi federal secular. V Ils dus puncts da dispita ils pli impurtants en il cumbat per in stadi federal eran las claustras ed ils urdens dals gesuits. Dal punct da vista liberal rinforzavan quels la spartiziun confessiunala dal pajais. La caricatura dissegnada d’in catolic liberal mussa in gesuit che dat in lavachau ad in cartent. Martin Disteli, «Zelotenpredigt», sboz per in fazielet, Soloturn, enturn 1834, dissegn a plima aquarellà. | © Museum d’art e d’istorgia, citad da Genevra, fotograf: André Longchamp
RkJQdWJsaXNoZXIy MTMyNjA1