ER I K A HEB E I S EN | M I CHA E L K EMP F Introducziun Il giubileum da 175 onns Constituziun federala giavischa il Museum naziunal bler dretg a la Svizra. Cun in’exposiziun e cun quest carnet accumpagnant dain nus in sguard enavos sin l’istorgia da quests dretgs fundamentals ch’èn oz francads en la Constituziun svizra. In pèr dretgs fundamentals figureschan gia en l’emprima constituziun da 1848. La gronda part è vegnida vitiers pli tard, e blers dretgs fundamentals èn sa fatgs valair l’emprim sco dretg nunscrit. Dal cumenzament ennà po la Constituziun federala svizra vegnir revedida bain. La part decisiva dals dretgs fundamentals actuals è vegnida francada en la constituziun a chaschun da la revisiun totala da l’onn 1999. L’emprima constituziun da la Svizra moderna n’è betg vegnida inventada avant 175 onns d’ina cumissiun ed er betg crudada giu da tschiel. Ella ha models pli prominents e pli curaschus, oravant tut la Decleraziun dals dretgs umans da la Revoluziun franzosa e la constituziun dals Stadis Unids da l’America. Ultra da quai vegn la Constituziun federala svizra a la glisch pir suenter ina dira e greva naschientscha. I n’è insumma betg cler d’emprim ennà, sch’ella vegn a surviver ed ad esser abla da viver. Sia precursura bainquant pli ambiziusa, la constituziun da la Republica helvetica, è sa mantegnida enturn l’onn 1800 mo per stgars 5 onns. Il Contract federal da l’onn 1815 reglava l’allianza da chantuns suverans e n’era pia betg ina Constituziun democratica. La democrazia svizra ha però emprendì da chaminar per propi il cumenzament dals onns 1830 en ils chantuns liberals. Ina Constituziun federala ch’era vegnida skizzada quella giada da liberals, ha dentant fatg naufragi l’onn 1832. Ella è entrada en l’istorgia svizra sco «creatira malfurmada». Durant ils 15 onns suandants èn s’accentuads ils conflicts confessiunals entaifer la Confederaziun. La dispita tranter ils conservativs ed ils liberals concernent il fundament politic d’ina Svizra futura è escalada il november 1847 en l’uschenumnada Guerra da la Lia separatista. Cun agid da prinzis e da monarcs oriunds dals conturns
RkJQdWJsaXNoZXIy MTMyNjA1